Somuncu Baba ismi ile maruf olan Hamidüddin-i Aksarayî hz. Aksaray Ervah kabristanında medfundur. Nitekim seyahati sırasında Aksaray’ı da ziyaret eden Evliya Çelebi (1650’li yıllar), Somuncu Baba hazretlerinin Aksaray’da medfun olduğunu, bu şehirde yedi binden fazla büyük evliyanın yattığı söylenmektedir. ‘Dar'ül-Ervah’ denilen bu yere nice defalar nur inmiştir. Üzüntülü olan bir kimse burayı ziyaret etse üzüntüsü gider.

Şeyh Hamid-i Veli, Rum diyarı irfan ehlinin başıdır. Üstü açık bir kubbede medfundur sözleri ile belirtmektedir. Bunun yanı sıra Evliya Çelebi çağından önce yazılan Osmanlı tarih ve biyografi kitapları, hazretin Aksaray’da yattığını net bir biçimde ifade etmektedir. Öte yandan Somuncu Baba hz’nin Darende’de medfun bulunduğu ile ilgili bazı bilgiler mevcuttur. Bununla beraber ne Evliya Çelebi ne de ondan önce yazılan eserlerde böyle bir kayıt bulunmaktadır. Yolu Darende'ye de düşen Evliya Çelebi o günün Darende’sinden, kalesi harap olduğundan Dizdarı ve neferleri yoktur. Şehir nehir kenarında kerpiç ve taşla yapılmış 1000 kadar haneli, bağlı ve bahçeli, 7 mihrap camili, hanı, hamamı, çarsısı, pazarı olan şirin bir kasabadır şeklinde bahsetmektedir. Darende’yi bizzat gören Evliya Çelebi, Somuncu Baba türbesinden ve camiinden bahsetmemektedir. Esasen Evliya Çelebi’nin, gezip gördüğü yerlerle dair konu ettiği en önemli hususlardan biri, ol mahaldeki büyük zatlardır. Nitekim Evliya, Seyyid Battal Gazi’yi anmadan Malatya’yı anlatmaz. Darende’de ise Evliya, halka dayalı bir tevatür niteliğinde dahi Somuncu Baba hz.’ni anmaz.

            Osmanlı arşivinde, Darende’de Somuncu Baba hz’nin medfun bulunduğuna dair kayıtlar bulunmaktadır. Bununla beraber bu kayıtlar, 18. asrın sonları ile 19. asra tarihlenen geç dönem belgelerdir. Söz konusu asırlar Evliya Çelebi’den 150-200 sonraya aittir. Peki, Somuncu Baba hz.’nin Darende’de olduğuna dair iddia, sonraki dönemlerde neden ortaya çıkmıştır? Konunun uzmanı olan ve hazretle ilgili akademik makaleleri bulunan Doç. Dr. Haşim Şahin bu konuda iki hususun altını çizmektedir; birincisi, bugün olduğu gibi mazide de şehirler, bazı büyük isimlere sahip çıkarlar, o isimlerin şehirlerinde olmasını murad ederlerdi. Yunus Emre bu konuda en bilinen örnektir. Aynı şekilde, bir tarihten sonra Darende, muhtemelen bir oğlunun orada olmasından mütevellid hazretin orada medfun olduğu dillendirmeye başlamıştır. Bu noktada ikinci husus devreye girer. Osmanlı yönetimi, taşradan kendisine gelen kültürel talepler karşısında sorgulayıcı değildir. Halkının muradını kırmaz. Darende’den İstanbul’a gelen, Somuncu Baba türbesi vs. içerikli bir talep karşısında, hazretin orada medfun olup olmadığını sorgulamaz. Katına gelen talebe aynı içeriği ile cevap vermeye çalışır. Öte yandan Somuncu Baba hazretlerinin Darende’de medfun olduğuna mesned teşkil edebilecek Osmanlı arşiv belgelerinin aynısı, Aksaray’la ilgili olarak da arşivde bulunmaktadır. Nitekim bu belgeler, Başbakanlık Osmanlı Arşivi uzmanı Orhan Özdil tarafından Aksaray’da tertip edilen bir sergide sergilenmiştir. Görüldüğü üzere Osmanlı arşiv belgeleri, hazretin nerede medfun bulunduğuna dair hakemlik yapamamaktadır. Bu durumda, tarihin bizlere sunduğu diğer dokümanlara müracaat edilmelidir. Nitekim belirtilmeye çalışılan diğer belgeler açık bir biçimde Aksaray’ı işaret etmektedir.

            İstanbul’da hizmet veren Miniatürk, gerek İstanbul’un gerekse Türk turizminin en gözde mekânlarından biridir. Bünyesinde, onlarca tarihî eser küçültülmüş halleriyle sergilenmektedir. Bu eserlerden biri de, son eklenen eserlerden biri olan Somuncu Baba Külliyesidir. Bugün Darende’de bulunan külliyenin maketidir. Gerek Miniatürk sanal sitesinde gerekse ziyaretçilere verilen yazılı ve tele-bilgilerde, Somuncu Baba hz.’nin ve külliyenin Darende’de yer aldığı, başka bir ihtimale yer bırakmayacak şekilde anlatılmaktadır. Bununla beraber bu anlatımlarda birden fazla eksik ve çelişki yer almaktadır; Öncelikle, yukarıda kısaca değindiğimiz üzere hazret, kuvvetle muhtemel Aksaray’da medfundur. İkinci olarak, Miniatürk’te yer alan külliye maketi bilgisinde 1640 tarihi göze çarpmaktadır. Bu tarih neyin tarihidir? Darende’de olduğu ifade edilen türbenin mi, caminin mi yoksa yakın zamanda (1990-2000) inşa edilen modern külliyenin mi tarihidir? Miniatürk’ü gezen bir ziyaretçi, günümüzden 10-20 yıl önce inşa edilen, ihtişamlı külliyenin 1640’da yapıldığı izlenimine sürüklenmektedir. Oysaki öyle değildir. Mevcut ihtişamlı haliyle külliye maketinin sergilenmesi ve üzerine 1640 tarihinin yazılması, ziyaretçilerde Somuncu Baba hz’nin asırlardır Darende’de medfun olduğuna dair görsel bir mesnet oluşturma gayreti olarak anlaşılmaktadır. Verilen bilgilerde, külliyenin 1990-2000 arasında aslına uygun olarak restore edildiği bilgisi yer almaktadır. Bu durum zannımızı kuvvetlendirmektedir. Zira aslına uygun olarak ifadesi, Miniatürk’teki mevcut külliye maketinin 1640’tan beri böyle olduğu izlenimini ziyaretçilerde uyandırmaktadır. Biz bu duruma bilinçli olarak meydan verildiğini düşünmüyoruz.

            1640 tarihi, külliyenin tarihi değildir. Acaba Darende’de olduğu ifade edilen türbenin mi tarihidir? Bu nasıl tespit edilebilmiştir? Böyle olsa dahi, kültürümüzün mütevazi türbeleri ile yeni inşa edilen modern külliyeyi bir farz edip üzerine 1640 yazmak ne kadar doğrudur? Kanaatimizce doğru değildir ve her yıl Miniatürk’ü gezmeye gelen binlerce ziyaretçi, muhtemelen yanlışlıkla, yanlış bilgilendirilmektedir.

            1640 tarihi külliyenin tarihi değildir. Acaba Darende’de olduğu ifade edilen caminin mi tarihidir? Konuyu öğrenmek için girdiğimiz hulusiefendivakfi.org.tr sitesinde, Somuncu Baba Cami ve Külliyesi restorasyonu anlatılmaktadır. Bu anlatımda, caminin yapılış tarihi olarak 1596 tarihi verilmektedir. Burada bir çelişki mevcuttur; Miniatürk’teki Somuncu Baba Cami ve Külliyesinin sponsoru Osman Hulusi Efendi Vakfı’dır. Bu durumda ya vakıf Miniatürk yetkililerini sehven yanlış bilgilendirmiş ya da yetkililer yanlış tarih düşmüştür.

Darende’deki tarihî Somuncu Baba Cami’nin ve olduğu ifade edilen türbenin, Miniatürk’teki mevcut ihtişamlı maket ile ilgisi yoktur. Söz konusu maket, modern bir eserin maketidir. Restorasyon kelimesi yanlış kullanılmıştır. Bu yanlış Miniatürk ziyaretçilerini, asırlardır Darende’de bu çapta ve vasıfta bir eser olduğu gibi yanlış bir kanaata götürmektedir. Darende’de var olduğu söylenen Somuncu Baba Caminin 1596 tarihli olması da meşkûktür. Zira Evliya Çelebi’de, bu isimli bir cami anılmamaktadır. Bu durumda, şu anki külliye dâhilinde 1596 tarihli bir cami olabilir. Ancak bu caminin asıl isminin Somuncu Baba olmadığı, yine sonraki dönemlerde hazretin adı ile anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır.

Miniatürk’teki yanlışın düzeltilmesi için öncelikle tarihin değiştirilmesi (1640 yerine 1990-2000) gerekmektedir. Somuncu Baba hz. ile ilgili bilgi veren metinlere, Aksaray ihtimalinin varlığı ve bu ihtimalin daha kuvvetli olduğu eklenmelidir. Miniatürk ve Aksaray yetkilileri, ziyaretçilerin daha doğru bilgilendirilmesi için Aksaray’daki Somuncu Baba Külliyesinin maketinin de Miniatürk’te yer almasını temin etmelidir.

Yazımızda bahsettiğimiz konuyla ilgili olarak, Aksaray’daki yetkililerin bilgisi dâhilinde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü girişimde bulunmuştur. Miniatürk yetkililerine işbirliği teklif edilmiştir. Söz konusu girişim, her yıl on binlerce insanın doğru bilgilendirilmesi ve Aksaray’ın bir değerine sahip çıkması açısından önem taşımaktadır.